تا اواخر دوره قاجاريه از تشكيلات رسمي اتاق بازرگاني در كشور ما خبري درج نشده بلكه يك عدّه از متمكنين و مشاهير عالم تجارت و وارد به امور داد و ستد بصورت پيش كسوت و ريش سفيد با داشتن عناوين ملك التجار - معتمدالتجار - امين التجار و بالاخره رئيس التجار مقررات بازرگاني را بوسيله خودشان وضع و اجرا ميكردند در سال 1285 با تشكيل مجمع تجاري كه بعدها اتاق تجارت ناميده شد و مشكلات و گرفتاريهاي تجار را نيز خود بشكل كدخدامنشي حل و فصل مينمودند اين وضع تا سال 1289 شمسي ادامه داشت تا در سال مذكور عده اي از تجار به فكر افتادند براي خود سازماني بنام دارالتجاره داشته باشند كه در آن به گرد هم نشسته و مشغول بررسيهاي لازم روي مشكلات داد و ستاد و در نتيجه معاضد فكري هم باشند مقرراتي بين خود وضع و در همين سازمان به مرحله اجرا در آورند پس از آنكه روي اين مسائل چند سال تفكر مي نمايند و مطالعات لازم انجام مي دهند بالاخره در سال 1303 شمسي براي اولين بار تجار معروف زمان روي ضرورت و تصميمات متخذه دور هم گرد آمده و براي تشكيلات مورد نظر پي ريزيهاي ممكنه صورت ميدهند و براي اولين بار در تبريز بصورت غير دوره اي و غير منظم امور تجارت جاريه آن زمان تبريز را كه با توجه به ارتباطات شاهراهي و اهميت سوق الجيشي و وجود همسايگان همجوار كه تبريز آن زمان بصورت قطب تجاري در آورده بود و هنوز هم جاده ابريشم معروف آن زمان با اهميت بسزاي خود زبانزد عام و خاص بوده و از نزديك مورد توجه فوق العاده قرار گرفته و مشكلات مربوط به امور تجارت بشكل كدخدا منشي حل و فصل ميگردد . متعاقباً يك عده از تجار معروف تبريز با وصول هزينه اتاق از تجار علاقمند عهده دار سازماندهي امور تجاري تجّار در اتاق ميشوند و اين نكته به وضوح روشن ميسازد قبل از تاريخ تشكيل اتاق تهران كه 1305 ميباشد مسئله پياده نمودن تأسيس اتاق تبريز قوياً در افكار تجّار متبلور بوده و كارهايي نيز وسيله تجار جسته گريخته روي حل و فصل امور تجاري اعمال ميشده است . تا بالاخره در مهر ماه 1309 مراتب به مجلس شوراي ملي برده ميشود و به تصويب مجلس با تأسيس رسمي 26 اتاق در شهرهاي بزرگ كشور موافقت ميگردد كه تبريز با آنها با آن همه معروفيت تجاري نيز يكي از آن شهرهاي عمده بشمار مي آيد و بدين ترتيب رسميت اتاق تجارت در 1309 رسماً مسجل ميشود و اعتبار مدت عضويت آن نيز بشكل دوره اي و سه سال تعيين ميشود و اعضاي آن از 9 تا 15 نفر نسبت به توسعه امور تعيين ميگردد.
اين وضع تا 1319 به همين شكل ادامه مي يابد تا در 1320 متأسفانه با وقوع حادثه شوم سوم شهريور و تسري جنگ بين الملل دوم بصورت ناخواسته به كشور ما اين وضع را نيز متوقف و بحالت فترت در مي آورد كه وضع تا 1321 ادامه مي يابد و در همين سال مجدداً فعاليت آغاز و انتخابات اين مسئله انجام ميشود و مجدداً منتخبين به مدت دوره اي و هر دوره دو سال شروع به فعاليت تجاري مي نمايند و تا 1322 ادامه مي يابد .
براي اينكه ذكري از زحمات و فداكاريهاي اعضاء محترم اين ادوار و علاقمنديهاي آنان به امور تجارت بعمل آيد و لاجرم يادي از آنان كه به رحمت ايزدي پيوسته و هم اكنون در ميان نيستند مورد مغفرت و آمرزش روحي ما قرار گيرند و لااقل با قرائت حمد و سوره اي از آنان ياد شود و بشرح زير:
اسامي آنان كه عهد دار مسئوليت تجاري زمان خود بوده اند آورده ميشود و در نظر چنين مطرح است كه شماره به شخصيت هاي تلاشگر هر دوره بتدريج تا امروز اشاراتي بعمل آيد . اينك ادوار سپري شده و تجّار محترمي كه :
1- در زمان نامنظم و غير دوره اي : از 1307 الي 1309 بشرح زير مشغول خدمت بوده اند :
آقاي جعفر اصفهاني با سمت رياست
آقاي ميرزا حسن خسروشاهي با سمت نيابت رياست
آقاي كاظم وهاب زاده با سمت تحويل داري
اقاي ميرزا جعفر اصفهاني با سمت منشي
مشغول عهده داري امور تجاري و حل مشكلات تجار اين زمان بوده اند .
2 - از 1310 تا اول 1313
مرحوم ميرزا علي اكبر صدقياني با سمت رياست
آقاي محمد علي بادامچي با سمتد نيابت رياست
آقاي ميرزا حسن خسروشاهي با سمت منشي
به ايفاي وظيفه در حدود مقررات مربوط به امور تجارت اشتغال داشته اند چون شرح مبسوط فعاليت هاي معموله اين عده فعلاً مورد نظر ما نيست لذا به اين اختصار كفايت ميشود تا انشاءا... بقيه در شماره هاي متعاقب بتدريج مورد تذكر واقع شود .
و اما وضع ساختماني اتاق باختصار تمام
طبق حكايت سوابق امر تا سال 1335 ساختمان اتاق بصورت استجياري بوده و در اين موقع عده اي از تجار به اين فكر مي افتند كه ساختماني بصورت تمليك در اختيار اتاق قرار گيرد كه محل آن اتاق فعلي در خيابان ارتش شمالي ( شاپور سابق ) ميباشد .
و در سال 1331 با خودياري بازرگانان اين محل خريداري و بعد از 4 سال تلاش طبقه همكف آن ساخته ميشود و اتاق در آن مستقر ميگردد و به نسبت تشكل قبلي اتاق و توسعه آن از لحاظ ساختمان و ايجاد طبقه دوم فعاليت نيز بصورت گسترده تر ادامه مي يابد و توجه عمده اتاق معطوف توسعه امور صادراتي و تشكيل كميته هاي لازم و عنايت به هدايت صادركنندگان و جلب توجهات آنان به مسئله بازاريابي صحيح و حمل و نقل مطمئن و بسته بندي مرغوب و مشتري پسند وكيفيت اجناس مورد صدور و بررسي مشكلات آنان و بالاخره ايجاد تسهيلات ممكنه براي صدور كالاها مخصوصاً فرش از لحاظ اعمال معافيتهاي مالياتي ميگردد.
اعضاء محترم هيئت رئيسه وقت اتاق تجارت تبريز كه بشكل دوره 3 ساله از 1313 لغايت 1315 مشغول فعاليت در اتاق بوده اند :
1- آقاي ميرزا حسن خسروشاهي با سمت رئيس
2- آقاي احد وهاب زاده با سمت نائب رئيس
3- آقاي فتح اله زاده با سمت خزانه دار
4- آقاي جعفراصفهاني با سمت منشي
5- دوره بعد از 1316 الي 1319 بشكل 4 سال
اعضاء محترم هيئت رئيسه آن زمان اتاق :
1- آقاي احد وهاب زاده با سمت رئيس
2- آقاي علي اكبر بافته اي با سمت نائب رئيس
3- آقاي محمد باقر كلكته چي با سمت خزانه دار
4- آقاي اسداله ممقانيان با سمت منشي
دوره بعد از 1320 الي 1323 بشكل 4 ساله و مواجه با فترت ناشي از جنگ
1-آقاي علي اكبر صدقياني با سمت رئيس
2-آقاي محمد نخجواني با سمت نائب رئيس
3-آقاي محمد باقر كلكته چي با سمت خزانه دار
4-آقاي حسن حريري با سمت منشي
اعضاء محترم هيئت رئيسه اتاق تجارت تبريز در دوره از 1323 الي 1325
1- جناب آقاي علي اكبر صدقياني با سمت رئيس
2- جناب آقاي علي اكبر بافته اي با سمت نائب رئيس
3- جناب آقاي حسن حريري با سمت منشي
4- جناب آقاي محمد باقر كلكته چي با سمت خزانه دار
از دوره 1326 الي 1328
1- جناب آقاي علي اكبر صدقياني با سمت رئيس
2- جناب آقاي علي اكبر بافته اي با سمت نائب رئيس
3- جناب آقاي حسن حريري با سمت منشي
4- جناب آقاي محمد باقر كلكته چي با سمت خزانه دار
از دوره 1329 الي 1331
1- جناب اقاي علي اكبر صدقياني با سمت رئيس
2- جناب آقاي محمد باقر كلكته چي با سمت نائب رئيس
3- جناب آقاي نخجواني با سمت خزانه دار
4- جناب آقاي حسن حريري با سمت منشي
ازتاريخ 1332 لغايت 1335
1- آقاي علي اكبر صدقياني با سمت رئيس اتاق
2- آقاي محمد نخجواني با سمت نائب رئيس اول
3- آقاي حريري با سمت نائب رئيس دوم
4- آقاي محمد باقر كاظمي با سمت خزانه دار
5- آقاي حسن زاده چايچيان با سمت منشي
از تاريخ 1336 لغايت 1339
1- آقاي محمد تقي بيت اله با سمت رئيس اتاق
2- آقاي علي اكبر صدقياني با سمت نائب رئيس اول
3- آقاي رحيم زاده خوئي با سمت نائب رئيس دوم
4- آقاي محمد باقر كاظمي با سمت خزانه دار
5- آقاي محمد نخجواني با سمت منشي
در اتاق بازرگاني و در خدمت اقتصاد و تجارت و صنعت و معادن مشغول فعاليت بوده اند .
از تاريخ 1340 لغايت 1344
1- آقاي علي اكبر صدقياني با سمت رئيس
2- آقاي عبداله زاده فهيمي با سمت نائب رئيس
3- آقاي بالا آقا اردبيلي با سمت خزانه دار
4- آقاي محمد رضا ممقانيان با سمت منشي
از تاريخ 1345 لغايت 1348
1- آقاي علي اكبر صدقياني با سمت رئيس
2- آقاي حسن عبداله زاده فهيمي با سمت نائب رئيس
3- آقاي علي اصغر ملجاء بصيري با سمت خزانه دار
4- آقاي بالا آقا اردبيلي با سمت منشي
از تاريخ 1349 لغايت 1350
دوره فترت و فقط مسئوليت با دو نفر بوده است
1- آقاي علي اكبر صدقياني با سمت رئيس
2- آقاي علي اصغر ملجاء بصيري با سمت خزانه دار
از تاريخ 1351 لغايت 1354
هيئت رئيسه اتاق كه زحمات اين دوره بدوش آنان بوده بشرح زير ميباشد ياد همه اين عزيزان هميشه گراميباد .
1- آقاي مرتضي رحيم زاده خوئي با سمت رياست
2- آقاي غلامحسين صدقياني با سمت نائب رئيس اول
3- مرحوم بالا آقا اردبيلي با سمت نائب رئيس دوم
4- آقاي علي اصغر ملجاء بصيري با سمت خزانه دار
5- آقاي خامنه يان با سمت دبير اتاق
از تاريخ 1355 لغايت 1357
هيئت رئيسه اتاق در اين دوره مركب از اعضاء زير بودند :
1- آقاي مرتضي رحيم زاده خوئي با سمت رئيس اتاق
2- اقاي غلامحسين صدقياني با سمت نائب رئيس اول
3- آقاي حسن عبداله زاده فهيمي با سمت نائب رئيس دوم
4- آقاي محمد جعفر آذرنوا با سمت خزانه دار
5- آقاي مجيد خامنه يان با سمت دبير اتاق
تاریخچه اتاق تبریز بعد از انقلاب اسلامی
از تاريخ 1359 لغايت 1362 ( دوره فترت 1 )
1- مرحوم مبرور زنده ياد سيد احمد ميلاني با سمت رياست اتاق
2- آقاي خليل خويلو با سمت نائب رئيس اول
3- آقاي سيد يحيي صدرالديني با سمت نائب رئيس دوم - آقاي پور فرشچي زاد در سال 62
4- آقاي سيد محسن اسكوئي با سمت خزانه دار - آقاي محمود محمودي بختوری در سال 60
5- آقاي علي اكبر صدرالديني با سمت منشي
از سال 1363 لغايت 1366 ( دوره فترت 2 )
منتخبين دوره قبل طبق سابقه موجود با قبول مسئوليت در اين دوره نيز كماكان بشرح زير اعلام آمادگي ارائه خدمات شدند:
1- مرحوم آقاي سيد احمد ميلاني با سمت رياست اتاق
2- آقاي خليل خويلو با سمت نائب رئيس اول
3- آقاي علي اصغر پور فرشچي زاد با سمت نائب رئيس دوم
4- آقاي سيد محمود محمودي بختوري با سمت خزانه دار
5- آقاي علي اكبر صدرالديني با سمت منشي
از تاريخ 1367 لغايت 1369 ( دوره اول )
1- مرحوم مسرور سيد احمد ميلاني با سمت رياست اتاق
2- آقاي خليل خويلو با سمت نائب رئيس اول
3- آقاي علي اصغر پور فرشچي زاد نائب رئيس دوم
4- آقاي سيد محمود محمودي بختوري با سمت خزانه دار
5- آقاي سيد محسن اسكوئي با سمت منشي
از سال 1370 لغايت 1373 ( دوره دوم )
1-آقاي خليل خويلو با سمت رياست اتاق
2-آقاي رحيم صادقيان با سمت نائب رئيس اول
3- آقاي محمد حسين علافي با سمت نائب رئيس دوم
4- آقاي حسن حسين نژاد عبدي با سمت خزانه دار
5- آقاي پرويز كليني با سمت دبير
از تاريخ 1374 لغايت 1377 ( دوره سوم )
1- آقاي رحيم جامبر صادقيان با سمت رياست اتاق
2- آقاي هوشنگ فاخر با سمت نائب رئيس اول
3- آقاي محمد عبد يزداني با سمت نائب رئيس دوم
4- آقاي حسن حسين نژاد عبدي با سمت خزانه دار
5- آقاي پرويز كليني با سمت دبير
از سال 1378 لغايت 1381 (دوره چهارم )
1- آقاي رحيم جامبر صادقيان با سمت رياست
2- آقاي هوشنگ فاخر با سمت نائب رئيس اول
3- آقاي رسول خوئيلر با سمت نائب رئيس دوم
4- آقاي علي اصغر پور فرشچي زاد با سمت خزانه دار
5- آقاي فريدون جعفري تبريزي با سمت دبير
ميباشند كه نامبردگان به اتفاق ده نفر بعنوان هيئت محترم نمايندگان اتاق بشرح زير با تشكيل جلسات انجام امور اتاق را ياري مي دهند .
1- آقاي رسول خوئيلر
2- آقاي بهرام کنعانی
3- آقاي فيروز فيروزي
4- آقاي احد هريسچيان
5- آقاي علي اصغر پور فرشچي زاد
6- آقاي حسين عطري
7- آقاي محسن صدقي نسب
8- آقاي پرويز بيوك
9- آقاي عباس زارع
10- آقاي غلامرضا رهبري
اتاق بازرگاني وظيفه خود ميداند از كليه زحمتكشان اتاق به هر اسم و رسم و در هر رده و قشر كه قبول مسئوليت فرموده و بشكل خشتگي ناپذير اعمال مساعي نموده و مينمايد ابراز سپاسگزاري مينمايد و ياد آنهائيكه ديگر در صحنه اتاق نيستند همواره گرامي ميدارد.
هيئت رئيسه بر خود وظيفه ميداند از زحمات هيئت محترم نمايندگان و كاركنان اتاق صميمانه ابراز قدرداني نموده و توفيقات روز افزون نامبردگان را از خداوند متعال مسئلت نمايد .
نهايتاً روي احساس ضرورت به اتاقهاي مورد اشغال و سكونت سرايدار در جهت احداث و تخصيص دو سه باب اتاق براي ميهمانان اتفاقي اتاق و پذيرائي از آنان پاره اي تعميرات و نوسازي اساسي در آنها معمول و اين مهم انجام و براي سرايدار و سكونت ايشان در محوطه اتاق يك باب ساختمان نو احداث كافي تدارك و اين مهم نيز به اين ترتيب انجام و نارسائيها از اين لحاظ مرتفع شده و ضمناً يك باب اتاق مراقبت از ورود و خروج اشخاص متفرقه و وسايل نقليه به محوله اتاق بصورت تلفنخانه و مراقبت احداث همچنين در همكف طبقه اول دو باب انباري كوچك بدو اتاق شيشه اي جهت:
1-تمركز امور كامپيوتري
2- تمركز دفتر صدور كارت بازرگاني و تمديد آن و تمركز پرونده هاي بايگاني ساختمان و بالاخره آشپزخانه بسيار مناسبي در محوطه براي پذيرائي از ميهمانان سمينارها و ساير مراسم تعبيه و دستشوئي هاي محوطه و همكف اول بكلي نوسازي گرديد .
نمازخانه اتاق همواره مفروش و در خدمت نمازگزاران محترم و مؤمن ميباشد
و نهايتاً يك باب كتابخانه با تعداد قابل توجهي كتب قديني و جديد و خطي و مجلات قديم و جديد در خدمت مطالعه كنندگان محترم موارد اقتصادي و تجاري و صنعتي داير است .
لازم به توضيح است كه در سالجاري از 2 ماه قبل روي توجه به بقاء و مراقبت از ساختمان اتاق بصورت بيش از پيش و حفظ و حراست چنين ساختمان قابل توجه و نگهداري اين اثر باقي 89 ساله تصميم قطعي براين شد نماي سيماني اتاق تجديد و با آجر سه سانت و زير سنگ سياه نوسازي كلي روي آن معمول و بدين ترتيب برمقاومت و استواري ساختمان بيش از پيش توجه شايسته تر مبذول و در زيبائي و محكم كاري آن آنچنان اقدامات بنائي و اساسي صورت گيرد كه ساختمان فزونتر از قبل بر تارك ساختمان هاي دولتي و خصوصي در تبريز بدرخشد به ترتيب كه سزاوار عنوان اقتصادي و صنعتي و معدني تبريز كهن بوده و قطب صنعتي كشور و استان بانتظار اين تجلّي است .
ابراز يك واقعيت مسلم
با تقديم تعداد 26 فقره كپي از عسكهاي مربوطه به ديدار مسئولين امور كشوري از اتاق بازرگاني و صنايع و معادن تبريز بعنوان شواهد گويا ميتواند نشانگر اين واقعيت مسجّل باشد كه شخصيت هاي داخلي و حتي خارجي كه پا به تبريز نهاده شائقانه اولين ديدار خود را معطوف اتاق بازرگاني و صنايع و معادن امروز و خانه تجارت 89 سال قبل نموده است اين حقيقت محرز و غير قابل انكار قويا بيانگر جذبه مجد و عظمت ديرين اين موسسه تجاري و اقتصادي و صنعتي و معدني استان آذربايجانشرقي ميباشد كه براي هر ايراني شريف و هر تبريزي اصيل مايه مباهات و افتخار است تا نظرات صائب صاحبنظران محترم در اين راستا چه باشد .
مقدمه كوتاه براي ايضاح هدف درباره بحث روي تاريخچه اتاق بازرگاني و صنايع و معادن امروز و خانه تجارت ديروز از 1289 تا حال در گذر زمان گرچه شواهد و مدارك متفقاً تأسيس اتاق تجارت تبريز را به سال 1289 شمسي تائيد مي نمايد ولي با تعمّق در اصالت تجاري تبريز اين نكته نيز بصورت مسلّم تثبيت و مطمع نظر قرار ميگيرد كه از سالها قبل از 1289 اشتغال بامر تجارت از مشاغل روزمره بازاريون و كسبه و نهايتاً تجّار تبريز از ديرباز بوده و لاجرم تبريز آن روزگاران در زمره مراكز عمده داد و ستاد و حساس ترين نقطه تجاري ايران و آسيا از لحاظ انجام مبادلات و معاملات بازرگاني قلمداد و راه ارتباطي ايران به اروپا و روسيه و عثماني را در برداشته خاصّه مستقر شدن وليعهد دوران قاجاريه و بالاخص عباس ميرزا نائب السلطنه در تبريز يك رونق خاصي از لحاظ داد و ستد به اين شهر داده است .
صادرات و واردات كالا به اروپا و بالعكس تبادل معاملاتي قابل توجهي به شهر تبريز ارزاني داشته، و این شهر را به يك مركز فعاليت روي اقتصاد و تجارت در آورده به حدي كه نمايندگان تجاري كشورهاي اروپائي در شهر تبريز دفتر تجارتي بنام قانطور آن زمان تأسيس نموده اند كه مراتب در تاريخ شهر تبريز ضبط شده است .
به هر حال در پي اين قبيل تفكرات تجاري اين ضرورت لمس ميشود كه به ايجاد دفاتر تجاري بصورت مرتبي اقدام شده و تجار خوشنام و معروف آن زمان اين فكر را تقويت و مسئله را براي تسجيل يك نظم و نسق تجاري پيگيري فكري مينمايند و اين خود باعث ميشود كه متعاقباً شب و روز در انديشه ايجاد يك مركز قابل توجه اقتصادي و بازرگاني براي خود ميشوند كه خوشبختانه اين مقدمه تأسيس اتاق بازرگاني امروز و خانه تجارت آن روز را فراهم ميآورد و با همين پيرو ما بتدريج مي رسيم به 1289 كه در تاريخ اتاق تجارت به تاسيس رسمي ثبت ميگردد و ما اينك از تاريخ مذكور به بعد را بصورت مسلم تاريخچه اتاق بازرگاني و صنايع و معادن تبريز امروز و خانه تجارت آن روزها پذيرا و مراتب را به اختصار تمام و بتدريج مورد مطالعه قرار ميدهيم و سير تاريخي آن را به جامعه امروز به شكل تاريح مستند عرضه ميداريم و زحمتكشان اين مامن تجاري را به نسل حاضر معرفي مي نمائيم .
ياد رفتگارن به خير و نام ماندگان توأم با سعادت و شادكاميها باشد . انشاء الله