بولتن شماره 11
جمهوری ازبکستان


بهمن ماه 1400

ازبکستان با نام رسمی جمهوری ازبکستان، کشوری محصور در خشکی واقع در آسیای مرکزی است. این کشور از شمال و غرب با قزاقستان، از شرق با تاجیکستان و قرقیزستان و از جنوب با افغانستان و ترکمنستان دارای مرز مشترک است.
ازبکستان با جمعیت 34 میلیون و 200 هزار نفری خود، پرجمعیت‌ترین کشور آسیای مرکزی به شمار می‌رود. پایتخت و بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهر آن «تاشکند» است. بیش از 92 درصد مردمش مسلمان و حدود 5 درصد آنها مسیحی هستند.
این کشور یکی از هشت عضو اصلی سازمان همکاری‌های شانگهای محسوب شده و یکی از بزرگترین تولیدکنندگان پنبه در جهان است.
از موارد جالب در مورد این کشور، وجود «جمهوری قره‌قالپاقستان» در محدوده سرزمینی آن است. این جمهوری با مساحت 166 هزار کیلومتر مربعی خود، حدود 37 درصد از مساحت ازبکستان را شامل می‌شود. محدوده جغرافیایی این جمهوری که پرچم، قانون اساسی و رئیس جمهور مستقل خود را نیز دارد، تقریباً مرزهای «خوارزم قدیم» را شامل می‌شود. لازم به ذکر است که حق جدایی جمهوری قره‌قالپاقستان از ازبکستان با برگزاری همه‌پرسی در این جمهوری در قانون اساسی ازبکستان تصریح شده است.
اکثریت مردم دو ولایت سمرقند و بخارا و تعداد کثیری از مردم ولایت فرغانه و چند شهر دیگر ازبکستان، تاجیک و فارس زبان هستند. البته دولت تعداد تاجیک‌ها را طبق آمار رسمی حدود 5 درصد عنوان می‌کند اما خود تاجیک‌هایِ ازبکستان، تعدادشان را بیشتر از آن می‌دانند.
زبان رسمی این کشور، ازبکی و البته قره قالپاقی (فقط در محدوده  جمهوری قره‌قالپاقستان) می‌باشد.
از لحاظ تاریخی، تا میانه قرن نوزدهم، سه خانات فرغانه، بخارا (جنوب ازبکستان) و خیوه (غرب و شمال ازبکستان) به‌طور مستقل دارای حکمرانی‌های مستقل بودند. پس از حمله امپراتوری روسیه به آسیای مرکزی در ۱۸۶۶ این خانات به زیر حکومت استعماری روسیه کشیده شدند. پس از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه، بلشویک‌های به قدرت رسیده قرار بر تقسیم آسیای مرکزی را بر بنیاد هویت‌های قومی-زبانی نهادند. اما در این تقسیم‌بندی، گاه مصلحت‌های سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی هم در نظر گرفته می‌شد؛ بنابراین در سال ۱۹۲۴، دولت بلشوویک برای جلوگیری از بروز کشمکش‌های دیرپای تاریخی هر سه این خانات را در جمهوری سوسیالیستی ازبکستان جمع کرد.
در آغاز حکومت‌داری اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، نشانه‌های فراوان از کشمکش تباری و ولایتی بین بخش‌های شرق و غرب و مرکز ازبکستان می‌توان یافت. هر قومی و هر ولایتی سهم بیشتری از قدرت می‌طلبید. در فرایند استحکام پایه‌های حکومت‌داری شوروی اما هر چند توان قدرت‌جویی اقوام و ولایات به هم ریخت اما این قدرت جویی قومی-ولایتی در شکل‌های گوناگون تا پایان حکومت شوروی همچنان ادامه یافت. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ ازبکستان به استقلال دست یافت.
نوع حکومت ازبکستان از نوع جمهوری ریاستی با دو مجلس قانونگذاری است و اختیارات رئیس جمهور بیشتر از سایر افراد و نهادها می‌باشد. در ازبکستان رئیس حکومت، رئیس‌جمهور و رئیس دولت نخست‌وزیر است که رئیس‌جمهور او را انتخاب می‌کند. بر اساس قانون اساسی ازبکستان رئیس‌جمهور باید با رای مردم برای دوره‌ای هفت ساله (قابل تمدید برای دور دوم) انتخاب شود. سنای ازبکستان ۱۰۰ کرسی دارد که ۸۴ نماینده آن با رای مردم و ۱۶ نماینده به انتخاب رئیس‌جمهور برای دوره‌ای پنج ساله انتخاب می‌شوند. مجلس ملی این کشور 150 کرسی دارد که نمایندگانش با رای مردم برای دوره‌ای پنج ساله تعیین می‌شوند.
رئیس جمهور این کشور از سال 2016، آقای شوکت میرضیائف و نخست وزیر ازبکستان از سال 2016، آقای عبداله عارفوف است.
از لحاظ تقسیمات کشوری، کشور ازبکستان دارای ۱۲ استان (ولایت)، شهر تاشکند و یک جمهوری خودمختار یعنی جمهوری قره‌قالپاقستان است.
از لحاظ ترکیب جمعیتی، حدود 84 از جمعیتش را ازبک‌ها، 5 درصد را تاجیک‌ها، 2.5 درصد را قزاق‌ها، 2.3 درصد را روس‌ها و حدود 2.2 درصد را قره قالپاق‌ها تشکیل می‌دهند.

اطلاعات اساسی جمهوری ازبکستان
مساحت: 448972 کیلومترمربع (پنجاه و ششمین کشور دنیا و دارای مساحتی در حدود یک چهارم مساحت ایران)
جمعیت: 35 میلیون نفر (چهل و یکمین کشور دنیا)
پایتخت: تاشکند با جمعیت 2 میلیون و 600 هزار نفر
شهرهای مهم : نمنگان، سمرقند، اندیجان، نوکوس، بخارا
زبان رسمی: ازبکی، قره قالپاقی (فقط در جمهوری قره قالپاقستان)
مذهب: مسلمان (92 درصد)، مسیحی (5 درصد)
نوع حکومت: جمهوری ریاستی با دو مجلس قانونگذاری
تولید ناخالص داخلی:  حدود 60 میلیارد دلار (هشتاد و یکمین اقتصاد دنیا در سال 2020) (آمار بانک جهانی)
رشد تولید ناخالص داخلی: 1.7+ درصد (رتبه پانزدهم در سال 2020) لازم به ذکر است در سال های غیر کرونایی 2017، 2018 و 2019، رشد تولید ناخالص داخلی این کشور به ترتیب 4.4+ و 5.4+ و 5.7+ درصد بوده است. (آمار بانک جهانی)
نرخ تورم: 11.9 درصد (برآورد سال 2020) (آمار بانک جهانی)
نرخ بیکاری: 6 درصد (برآورد سال 2020) (آمار بانک جهانی)
واحد پول: سُوم ازبکستان
بزرگترین صادرکنندگان کالا به ازبکستان در سال 2020: به ترتیب چین، فدراسیون روسیه، قزاقستان، کره جنوبی، ترکیه، آلمان، لیتوانی، جمهوری چک، هند، ترکمنستان. (ایران در رتبه بیست و سوم)
بزرگترین واردکنندگان کالا از ازبکستان در سال 2020: به ترتیب چین، فدراسیون روسیه، ترکیه، قزاقستان، قرقیزستان، افغانستان، تاجیکستان، ایران، اوکراین، پاکستان. (ایران در رتبه هشتم)
بزرگترین شریک تجاری ازبکستان در سال 2020: چین
 

سال	2016	2017	2018	2019	2020
میزان صادرات ایران (میلیون دلار)	فقدان آمار	57	133	203	107
میزان واردات ایران (میلیون دلار)	فقدان آمار	258	164	209	136
حجم کل تجارت (میلیون دلار)	فقدان آمار	315	297	412	243

 

وضعیت روابط دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ازبکستان:
روابط دیپلماتیک میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ازبکستان برقرار است و دو کشور دارای سفارتخانه در خاک یکدیگر هستند.
 
 اقلام وارداتی ایران از ازبکستان در سال 2020: (طبق آمار ITC)

1. پنبه (97 میلیون و 167 هزار دلار)
2. نخ از پنبه (20 میلیون و 428 هزار دلار)
3. کودهای معدنی یا شیمیایی (8 میلیون و 490 هزار دلار)
4.  ابریشم خام (5 میلیون و 823 هزار دلار)
5. کائولن (948 هزار دلار)
6. لوبیا (774 هزار دلار)
7. گردو (489 هزار دلار)
8. کشمش (488 هزار دلار)
9. نخود (426 هزار دلار)
10. زردآلو و آلوی خشک کرده (246 هزار دلار)
11. بادام (147 هزار دلار)
12. جوال و کیسه (125 هزار دلار)
13. ماشین آلات سنگ زنی، پرس‌کاری، تراشکاری و خردکن (100 هزار دلار)
14. پیاز و موسیر (44 هزار دلار)

 
مجموع کل واردات ایران از ازبکستان در سال 2020 برابر با 135 میلیون و 877 هزار دلار بوده است. این رقم نسبت به سال 2019 حدود 35 درصد کاهش را نشان می‌دهد.
 
 
اقلام صادراتی ایران به ازبکستان در سال 2020: (طبق آمار ITC)

1. ماشین آلات مربوط به معدن (25 میلیون و 633 هزار دلار)
2. محصولات فولادی (10 میلیون و 445 هزار دلار) شامل میلگرد، تیرآهن، نبشی، ناودانی، ورق، لوله
3. پلی اتیلن (8 میلیون و 596 هزار دلار)
4. پلی استایرن (6 میلیون و 325 هزار دلار)
5. پلی پروپیلن (6 میلیون و 177 هزار دلار)
6. صابون و سایر مواد شوینده (5 میلیون و 638 هزار دلار)
7. ماشین آلات مربوط به کشاورزی (3 میلیون و 229 هزار دلار)
8. کاشی و سرامیک (2 میلیون و 852 هزار دلار)
9. شیشه (2 میلیون و 712 هزار دلار)
10. الکیل بنزن (2 میلیون و 357 هزار دلار)
11. ساختمان پیش ساخته (1 میلیون و 985 هزار دلار)
12. پلی استر (1 میلیون و 584 هزار دلار)
13. چای (1 میلیون و 545 هزار دلار)
14. کربنات کلسیم (1 میلیون و 329 هزار دلار)
15. اجزا و قطعات ماشین آلات و تراکتور (1 میلیون و 198 هزار دلار)
16. دارو (1 میلیون و 176 هزار دلار)
17. هیدروکسید سدیم (1 میلیون و 152 هزار دلار)
18. آب پنیر (976 هزار دلار)
19. اتیلن گلیکول (965 هزار دلار)
20. چینی بهداشتی (955 هزار دلار)
21. جرثقیل سقفی (941 هزار دلار)
22. انیدرید فتالیک (883 هزار دلار)
23. قیر نفت (868 هزار دلار)
24. ظروف شیشه ای سر میز (863 هزار دلار)
25. پلی کلرو وینیل (778 هزار دلار)
26. مواد پلاستیکی (768 هزار دلار) شامل لوله، کیسه، بطری، ظروف
27. درختچه و نهال (739 هزار دلار)
28. وینیل استات (732 هزار دلار)
29. سیمان (578 هزار دلار)
30. پسته (571 هزار دلار)
31. کیوی (493 هزار دلار)
32. اسید استیک (401 هزار دلار)
33. خرما (316 هزار دلار)

مجموع کل صادرات غیرنفتی ایران به ازبکستان در سال 2020 برابر با 107 میلیون و 36 هزار دلار بوده است. این رقم نسبت به سال 2019 حدود 47 درصد کاهش را نشان می‌دهد.
 حجم کل تجارت ایران و ازبکستان در سال 2020 برابر با 243 میلیون دلار بوده است.

• تراز تجاری 29 میلیون دلار به نفع ازبکستان بوده است.
• حجم کل تجارت ازبکستان با جهان در سال 2020 برابر با 33 میلیارد و 82 میلیون دلار بوده است که سهم ایران از این تجارت 0.54 درصد است.
• میزان واردات ازبکستان در سال 2020 برابر با 19 میلیارد و 955 میلیون دلار بوده است که سهم ایران از این میزان 0.73 درصد است.